Nie zamierzałam pisać o tym koncercie. Miałam poczucie, że jakoś nie uchodzi – redagowałam książkę tegorocznego Festiwalu Muzyki Polskiej w Krakowie, wygłosiłam słowo wprowadzające do wieczoru pieśni Chopinowskich w auli Collegium Novum UJ, po recitalu przegadałam długie godziny z wykonawcami. Kilka tygodni później zmieniłam zdanie. Tego koncertu nie mogę pominąć milczeniem. Nie w czasach, kiedy dorobek pieśniowy Chopina uznano za niezbyt wartościowy i zepchnięto na margines jego twórczości. Nie dziś, kiedy nazwisko Elżbiety Szmytki, jednej z najciekawszych i najbardziej wszechstronnych sopranistek ostatnich dziesięcioleci, przestaje wywoływać jakiekolwiek skojarzenia wśród wielbicieli operowego blichtru i tandety.
Pisałam w programie koncertu, że Chopin podobno „lubił, aby mu dawano poezję i najnowsze piosenki przywiezione z Polski, a jeżeli mu się słowa której z nich spodobały, dorabiał do nich własną melodię – tak przynajmniej twierdził Liszt, autor jego pierwszej monografii. A przecież wielu krytyków i komentatorów lekceważy te utwory, odmawia im prawa do nazwy „pieśni”, która nasuwa zobowiązujące skojarzenia ze słynnymi cyklami Schuberta i Schumanna. Czy słusznie? Może to rzeczywiście tylko „piosnki i piosenki”, bezpretensjonalne i często aż dziecinnie proste? Warto jednak zwrócić uwagę, że w porównaniu z twórczością pieśniową Elsnera i Kurpińskiego w kompozycjach Chopina kryje się znacznie więcej melodycznej urody i poetyckiego wdzięku. Chopin czerpał inspirację z przyśpiewek gminu, ale niczego w nich nie upiększał, nie harmonizował na siłę, by schlebić gustom salonów. Z opracowań Kolberga szydził, widząc w nich „piękności z przyprawianymi nosami, różowane, z przyprawianymi nogami na szczudłach”. Piękności Chopina bywają kuse i rumiane, ale za to prawdziwe – jak wiejskie dziewczęta, z którymi młody Fryderyk lubił tańczyć oberki po karczmach”.
Elżbieta Szmytka. Fot. Adam Walanus.
Redagując biogram Szmytki, po raz kolejny próbowałam się doliczyć, ilu współczesnych polskich wokalistów zbierało entuzjastyczne recenzje z występów pod batutą dyrygentów formatu Abbado, Soltiego, Bouleza, Harnoncourta, Gardinera, Minkowskiego i Pappano. Ilu święciło triumfy nie tylko w Wiener Staatsoper, La Monnaie, Teatro Colón, Teatrze Maryjskim, Operze Paryskiej i w Glyndebourne, ale i na czołowych estradach świata, z towarzyszeniem Bostończyków, Filadelfijczyków, Chicago Symphony Orchestra i London Philharmonic. Kto ma w dorobku fonograficznym takie perły, jak partia Despiny w Così fan tutte pod dyrekcją Marrinera dla wytwórni Philips (do spółki z Karitą Mattilą, Anne Sophie von Otter, Francisco Araizą, Thomasem Allenem i José van Damem) albo Roksanę w legendarnym nagraniu Króla Rogera z Simonem Rattle’em (EMI), gdzie w tytułowego władcę Sycylii wcielił się Thomas Hampson, a Edrisiego śpiewał fenomenalny Philip Langridge. Ilu z równą biegłością odnajduje się w rolach pierwszoplanowych w operze, w repertuarze pieśniowym i oratoryjnym. No i wyszło mi, że niewielu.
Szmytka rozpoczynała karierę w czasach, kiedy nie było jeszcze mediów społecznościowych i po premierze czekało się na recenzje, a nie „ćwierknięcia” na Twitterze i sypiące się jak z rękawa selfie zza kulis bądź w otoczeniu fanów. Wciąż trzyma się z dala od tego targowiska próżności. Jest skromna i jakkolwiek to zabrzmi w odniesieniu do śpiewaczki tej klasy – nieśmiała. W Krakowie wyszła na spotkanie publiczności ze spuszczoną głową i niepewnym uśmiechem na twarzy. Stanęła przy fortepianie i z czułą pomocą Grzegorza Biegasa zaczęła budować maleńki pieśniowy spektakl. Jej głos rozkwitał powoli, lecz konsekwentnie. W Życzeniu zabrzmiał już pełnią dziewczęcego blasku. W Dwojakim końcu – zaskoczył głębią wyrazu. W niezwykłej Melodii – posiał wśród słuchaczy grozę. W Śpiewie z mogiły – wycisnął łzy z oczu. Dzięki nieskazitelnej technice i świadomości przychodzących z wiekiem ograniczeń, śpiew Szmytki nieodmiennie zniewala precyzją intonacji i swobodą prowadzenia frazy. Mimo wielu lat pobytu za granicą Szmytka maluje barwy polszczyzny sprawniej i z większym zrozumieniem niż świeżo upieczeni absolwenci krajowych wydziałów wokalnych. Umie podeprzeć swoją interpretację znakomitym aktorstwem. Nie odśpiewuje tych pięknych, niesłusznie pogardzanych Chopinowskich miniatur. Ona je opowiada.
Grzegorz Biegas i Elżbieta Szmytka 19 lipca, w Auli Collegium Novum. Fot. Adam Walanus.
Les chemins de l’amour zaserwowała na wety z taką lekkością i wdziękiem, że przed oczyma stanęła mi Yvonne Printemps, której Poulenc zadedykował ten uroczy walc z tekstem Anouilha. Więcej bisów nie było. Było za to – już po koncercie – wzruszające spotkanie trzech pokoleń. Na recital dawnej uczennicy przyjechała Helena Łazarska, profesor Universität für Musik und Darstellende Kunst w Wiedniu, otoczona grupką swoich najmłodszych wychowanków. Miałam nieodparte wrażenie, że obcuję z ludźmi, którzy czują się współodpowiedzialni za ciągłość pewnej tradycji śpiewu – stawiającej na pierwszym miejscu higienę głosu, jego indywidualne cechy i niepowtarzalną osobowość artysty. Po raz pierwszy w życiu pożałowałam, że nie korzystam z Twittera. Żeby choć raz, tak dla przeciwwagi, ćwierknąć o czymś naprawdę istotnym.
Potwierdziły się moje spostrzeżenia. Zarówno te, że w pierwszych utworach widać było rodzaj niepewności , jakby badanie akustyki sali i odbioru przez publiczność. Zdarzyły się wtedy też niedoskonałości intonacyjne spowodowane może brakiem warunków do rozśpiewania. Później było już tylko doskonale. Pełna kontrola nad dynamiką, artykulacją, bezbłędnie i czytelnie podany tekst nieprzykryty emisją i maską. Najważniejsze zaś : AKTORSTWO ! Takie ,,czytanie ze zrozumieniem ” – dziękuję za cudowny wieczór Maestra !
Nic dodać, nic ująć. Serdeczności!
No tom kiep, że opuściłem koncert Elżbiety Szmytki i Pani recenzja mi to dobitnie uświadomiła. Odnowiłem sobie za to słuchowo wrażenia z nagrania Pieśni Chopina z tą wspaniałą artystką i Malcolmem Martineau. Nadal uważam to wykonanie za jedno z najlepszych i przedkładam je nad operowe zadęcie naszych div i herosów, choćby i z pleyelem 1848. Boskiej Ewie Podleś wybaczam za inne zasługi. Ale to się wiąże z tym, że ja się nie upieram przy wartości artystycznej Pieśni Chopina, bo to są przecie urocze piosnki i sam kompozytor za takie je uważał. Stworzył wystarczająco dużo genialnej muzyki. Schubert też się bawił muzycznie volkmusik w różnych Jodler und Schottisch, Komische Ländler, Grazer Galopp, Kupelweiser-Walzer itp., i „szynkareczka, szafareczka” w niczym nie ustępuje. Muzykę słychać, gdy np. Dorothee Mields śpiewa po niemiecku, bo gdy nie znamy tego języka, to przy Polens Grabgesang nie szlochamy patriotycznie.
Ps.
Czy MWM już – na psa urok! – na dobre przestaje wychodzić? Jeśli tak, to dajcie mi w ręce tego, który to sprawił! Znam technikę wbijania na pal tak, żeby show było długie i oglądalne.
Kan
Ano w rzeczy samej, kiep z Pana (bez urazy). A co do samych pieśni, istotnie, część z nich to urocze piosnki, część jednak niesłusznie spycha się na margines – „Z gór, gdzie dźwigali” to naprawdę kawałek świetnej muzyki. I ja przy „Śpiewie z mogiły” nie szlocham patriotycznie, tylko z bezsilności – ten wiersz Pola brzmi dziś niepokojąco aktualnie.
Na temat MWM wypowiadać mi się nie wypada, bo przy redukcji grona autorów poszłam na pierwszy ogień. A potem się wszystko zredukowało. Przyczyny jak zwykle złożone, coś tam komuś obiecują, ale na razie jest jak jest. W każdym razie decyzja zapadła w NFM, nikt z zewnątrz nie naciskał.