„Proszę to przenieść o tercję w górę, a ja zaśpiewam oktawę niżej”, rzuciła niezobowiązująco na którejś z prób do nagrania arii Verdiego, w których towarzyszył jej młody wówczas Ivor Newton, jeden z najwybitniejszych akompaniatorów ubiegłego stulecia. Miała nieprawdopodobną skalę – śpiewała swobodnie w obrębie przeszło trzech oktaw. W dole sięgała dźwięków barytonowych, podobnie jak wielka włoska kontralcistka Marietta Alboni, która w latach czterdziestych XIX wieku z powodzeniem występowała na scenie Covent Garden w partii Don Carlosa w Ernanim (wprawdzie specjalnie dla niej przetransponowanej, jak dowiedziałam się od Piotra Kamińskiego, ale nie na tyle, by zatracić pierwotny charakter postaci). Miękką, aksamitną górą zawstydziłaby niejeden sopran. Przeszła do historii jako zjawiskowa śpiewaczka koncertowa i recitalowa przełomu epok wiktoriańskiej i edwardiańskiej. Po jej debiucie w roli Orfeusza w operze Glucka na deskach Lyceum Theatre w 1892 roku Bernard Shaw wróżył jej wielką karierę sceniczną. Niestety, nie miał racji: młoda śpiewaczka nie została drugą Alboni. Ominęły ją triumfy w partiach Arsace z Semiramidy i Malcolma z La donna del lago. Z rozmaitych względów przypadł jej w udziale los ulubienicy tłumów, ikony Imperium, zaklętego w szelaku głosu, który dzięki postępom techniki fonograficznej gościł niemal w każdym brytyjskim domu.
Clara Butt przyszła na świat 1 lutego 1872 roku, w niewielkim mieście Southwick w hrabstwie West Sussex, nad kanałem La Manche. Jej ojciec Henry Albert był kapitanem statków rybackich i poławiaczem ostryg. Po matce, Clarze z domu Hook, odziedziczyła imię i zamiłowanie do śpiewu, które dzieliła zresztą z młodszym rodzeństwem. Wszystkie cztery siostry – Clara, Pauline, Hazel i Ethel – były obdarzone niepospolitym talentem wokalnym, w późniejszych latach często zdarzało im się występować razem. Ethel Hook nie zyskała wprawdzie sławy na miarę pierworodnej córki Buttów, cieszyła się jednak sporą popularnością jako kontralcistka występująca w lżejszym repertuarze. Pierwsza nauczycielka Clary, niejaka panna Brooks, nie rozpoznała drzemiącego w niej potencjału i próbowała ją szkolić na sopran. Kto wie, jak potoczyłyby się dalsze losy uzdolnionej dziewczyny, gdyby nie poszła na koncert amerykańskiej kontralcistki Belle Cole w bristolskiej Colston Hall. Zachwycona niezwykłym głosem, ciemnym i bogatym w alikwoty, zaczęła naśladować jej styl śpiewu i manierę wykonawczą. Wkrótce potem dostrzegł ją Dan Rootham, organista w tamtejszym kościele św. Piotra, kierownik muzyczny Bristol Festival Choir, znakomity bas i ceniony pedagog wokalny. W styczniu 1890 roku, po kilku latach lekcji i występów w chórze Roothama, Clara postanowiła przystąpić do egzaminów w Royal Academy of Music w Londynie. Zaczęła pieśnią The Enchantress Johna Liptrota Hattona. Kiedy na słowach „Kings have trembled when I came” („Królowie zadrżeli, kiedy przybyłam”) zeszła do dolnego E, istotnie dostrzegła poruszenie w szeregach egzaminatorów. Niepewna, czy profesorzy z niej drwią, czy naprawdę są pod wrażeniem jej niskich dźwięków, zamknęła oczy i przeszła do „Woe into them!” z Eliasza Mendelssohna. Dostała stypendium.
Technikę wokalną szlifowała odtąd pod okiem Henry’ego Blowera, gry na fortepianie uczyła się u samego Marmaduke’a Bartona. Jeszcze podczas studiów wzbudziła zainteresowanie Sir Josepha Barnby’ego, dyrektora Guildhall School of Music, który zaproponował jej występy solowe m.in. w Izraelu w Egipcie i Eliaszu. Siódmego grudnia 1892 roku zaśpiewała w kantacie The Golden Legend Arthura Sullivana, na motywach słynnego poematu Henry’ego Wadswortha Longfellowa. Trzy dni później wystąpiła w roli Orfeusza, we wspomnianym już przedstawieniu Lyceum Theatre. Jej brawurowy debiut wzbudził nie tylko entuzjazm Bernarda Shawa, ale też żywe zainteresowanie rodziny królewskiej. Clara dostała zaproszenie do udziału w koncercie w Buckingham Palace, później zaś w rezydencji w Windsorze. Kiedy królowa Wiktoria usłyszała ją w pieśni The Promise of Life Sir Fredericka Cowena, skonstatowała zdumiona: „Nigdy nie lubiłam angielszczyzny; dopiero w twoich ustach ten język zabrzmiał mi pięknie”. Clara Butt została kimś w rodzaju nadwornej śpiewaczki władców Zjednoczonego Królestwa, uświetniającej wszelkie najważniejsze ceremonie, od królewskich jubileuszów począwszy, na koronacjach skończywszy.
Wkrótce po pierwszych triumfach na Wyspach Clara wyjechała na dalsze studia do Paryża, gdzie przez kilka miesięcy brała lekcje – na koszt królowej – u francuskiego kompozytora i organisty Henriego Duvernoya. Po powrocie jej kariera rozwijała się zgodnie z wiktoriańskim schematem: objazdowe koncerty z repertuarem oratoryjnym, udział w Festiwalach Händlowskich w Crystal Palace oraz w pomniejszych imprezach muzycznych, m.in. w Bristolu, Birmingham, Leeds i Norwich. Oprócz występów w utworach Händla, Gounoda, Rossiniego i Dworzaka, Clara Butt coraz częściej śpiewała pieśni z pogranicza tradycji klasycznej i ludowej, coraz chętniej nagrywała je na płyty i opatrywała swoistym oznaczeniem prawa autorskiego „Sung by Madame Clara Butt”, co w niedługim czasie przysporzyło jej ogromnych korzyści finansowych. Oszołomiona nagłym bogactwem młoda dama zasmakowała też w rozkoszach londyńskiego życia towarzyskiego. W którymś z salonów dopadł ją francuski bas Pol Plançon i skradł jej pocałunek, za co Clara wymierzyła mu siarczysty policzek; wkrótce potem zaręczyła się na krótko z argentyńskim kompozytorem Hermanem Bembergiem, którego przy innej okazji przyłapano in flagrante delicto z tymże Polem Plançonem.
W 1896 roku, tym razem za pieniądze anonimowego darczyńcy, uczyła się w Paryżu u słynnego belgijskiego barytona Jacquesa Bouhy’ego. Wkrótce potem ruszyła do Berlina, na półroczne warsztaty u węgierskiej sopranistki Etelki Gerster. Camille Saint-Saëns miał nadzieję usłyszeć Clarę na angielskiej premierze swojej opery Samson i Dalila. Niestety, na przeszkodzie stanęły ówczesne ustalenia Lorda Szambelana, zakazujące scenicznych wystawień dzieł na tematy biblijne. W partii Dalili wystąpiła ostatecznie Louise Kirkby Lunn, po zniesieniu zakazu w 1909 roku, na scenie Covent Garden. Słynny angielski impresario Augustus Harris już wcześniej proponował Clarze stały kontrakt w londyńskim teatrze. Konsekwentnie odmawiała, nie chcąc narażać się na śmieszność. Miała przeszło metr dziewięćdziesiąt wzrostu: świetnie zdawała sobie sprawę, że w roli Carmen wypadnie niezbyt przekonująco, a partie Wagnerowskie leżały poza granicą jej zainteresowań. Na przeszkodzie kariery operowej Clary stanęła też chorobliwa zazdrość jej męża, barytona Kennerleya Rumforda, który nie wyobrażał sobie swej pięknej, choć postawnej wybranki w ramionach innych mężczyzn.
Inna sprawa, że mąż otworzył jej wrota prawdziwie międzynarodowej sławy. Towarzyszył jej w triumfalnych trasach koncertowych w Australii, Nowej Zelandii, Japonii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Doczekali się trojga dzieci: córki i dwóch synów. W 1920 roku Clara została Damą Orderu Imperium Brytyjskiego – w podzięce za udział w koncertach dobroczynnych w czasie Wielkiej Wojny. Sukcesy zawodowe nie szły jednak w parze ze szczęściem rodzinnym: starszy syn Rumfordów zmarł w dzieciństwie na zapalenie opon mózgowych. Młodszy popełnił samobójstwo, strzelając sobie w łeb. Clara tuż po pięćdziesiątce zapadła na nowotwór kręgosłupa. Dzielnie walczyła z bólem i niesprawnością: większość jej zachowanych nagrań pochodzi z okresu, kiedy poruszała się już na wózku inwalidzkim. W 1931 uległa tajemniczemu wypadkowi, który dodatkowo pogorszył jej stan. W 1934 roku dała ostatni recital w Sydney. Dwa lata później zmarła w swoim domu w North Stoke w hrabstwie Oxfordshire.
Mistrzostwem techniki ponoć nie dorównywała legendarnej Alboni, ale jej śpiew i tak zachwyca dramatyzmem, nieskazitelną dykcją i nieprawdopodobnym wyczuciem nastroju zawartego w tekście i muzyce. Jej ciemny, głęboki, „androgyniczny” głos budzi we mnie nieutulony żal za wymarłą już techniką śpiewu, która pozwalała kontraltowi w pełni wybrzmieć w rejestrze piersiowym i płynnie, bez zmiany barwy, przejść w wyższe, typowo już sopranowe dźwięki. W 1899 roku Clara Butt po raz pierwszy zaśpiewała Sea Pictures Elgara na festiwalu w Norwich, w wersji przetransponowanej dla niej specjalnie przez kompozytora. W archiwach zachowało się tylko jedno, późniejsze o ponad dwadzieścia lat nagranie Where Corals Lie do tekstu Richarda Garnetta. Sir Thomas Beecham zażartował kiedyś, że przy dobrej pogodzie głos Butt dał się słyszeć po drugiej stronie kanału La Manche. Ilekroć słucham tej pieśni, myślę sobie, że ten głos dobiegał z dna morza, z miejsca „gdzie leżą korale”, gdzie czai się śmiercionośna miłość, której nikt nie umiał się oprzeć.